Besi sığırcılığı

BESİ YERİ SEÇİMİ:
Yarı açık ve serbest ahırlarda barındırılan sığırlar daha verimli, sağlıklı ve canlı olurlar. Yarı açık ve açık besi sığırı yetiştirmede, yetiştiricilerin en fazla korktukları konu hayvanların üşümesidir. Oysa, hayvanların üşümesinden korkulamaz. Eksi10 °C’de optimum düzeyde yaşarlar. Hayvanlar için kritik ısı eksi 30 °C’dir. Kışları sert geçen ve aşırı şekilde rüzgar alan bölgelerde ahır sistemi yapılacaksa en azından rüzgar ve yağmurlara maruz kalacak yönler kapatılmalı, diğer 2 duvar açık tutulmalıdır. Bu açık kısımları gerektiğinde örtecek portatif bir perde sistemi kurulmalıdır.
Kapalı ahırda yapılan besi sığırı yetiştiriciliğinde, solunumu irrite eden amonyak, hidrojen sülfür, karbondioksit ve metan gazları kronik zehirlenmelere yol açar. Bunun yanında yemden yararlanma ve günlük CAA azalır, karlılık düşer. İştahın azalmasına bağlı olarak yem tüketimi azalır.

Bağlı ahır sistemi: Bağlı ahır sisteminde hayvanlar ya yarı uzun ya da kısa bağlı olarak tutulur. Uzun bağ sisteminde hayvanların yemlenmesi ve hareketi açısından rahat etmesi düşünülür. Kısa bağlıda yer ve altlık tasarrufu sağlanır. Bağlama özelliğine göre dışkı toplama ve temizleme şekilleri geliştirilmiştir.

Serbest dolaşımlı ahır sistemi: Hayvanların serbest hareketine uygun, hareketleri sınırlamayan, genelde 30–40 hayvanlık bölmelerden oluşan bir alandır. Günümüzde serbest dolaşımlı mekanlarda hayvanlar için ortak kullanımlı otomatik yemlikler ve suluklar tercih edilmektedir. Serbest dolaşımlı mekanlarda 7–10 baş için ayrı üniteler düzenlenmesi hayvanlar arasındaki sosyal yapıyı da sağlamaktadır. Kapalı mekanlarda her hayvan için en azından 1.8–2.5 m2 ‘lik bir alan ayrılmalıdır.

AÇIK BESİ
Açık besi; ahır yapımı için fazla yatırım gerektirmez, işçilik kolay ve dolayısıyla giderleri daha azdır, daha kolay gübre temizlenebilir, hava cereyanı olmadan bol ve temiz hava sağlanır, gübre ve idrar kokusu yoktur, hayvan yediğini yakar, yağ birikimi az olur, yemin ete dönüşümü yüksektir ve yılın 12 ayında da besi yapılır. Kapalı ahırda ise yazın CAA düşer.
Açık besi yerleri tabanda sıvı birikmesinin önlenmesi amacıyla hafif meyilli alanlarda yapılmalı, ulaşımı kolay olmalı, besi ünitesi fazla yağış almamalıdır.
Yüksek nem (% 80–90), fırtına ve çamur gelişmeyi olumsuz etkiler. Hava sıcaklığının yüksek olması da gelişmeyi düşürür.
Besi sığırı yetiştirmede yüksek yem tüketimi ve canlı ağırlık artışına ulaşabilmek, daha fazla kazanç sağlamak için hayvanların önünde sürekli yem ve su bulunmalı, suluklar yemliklerden ayrı bir yerde yer almalıdır. Hayvanların su tüketiminde kısıtlama veya belirli zamanlarda su verme gibi şartlandırmalara gidilmemelidir.

BESİ SIĞIRLARININ İHTİYAÇLARI
Hayvanlar tüketilen yemler ile öncelikle yaşamını idame ettirir. Fizyolojik fonksiyonların (solunum, kan dolaşımı, hareket v.s.) sürdürülmesi için gerekli besin maddelerine “yaşama payı ihtiyacı” denir. Bunun yanında hayvanların günlük verimi olan canlı ağırlık artışı için de bir kısım besin maddesi gereklidir. GCAA için gerekli besin maddelerine de “verim payı” adı verilir. Hayvanların gerek yaşama ve gerekse verim payı ihtiyaçlarını karşılamak üzere rasyon hazırlanır.
Hayvanların yaşama payı ihtiyaçları canlı ağırlıkları ile bağlantılıdır. Canlı ağırlık arttıkça yaşama payı ihtiyacı da artar.
Hayvanlar için rasyon hazırlarken, hayvanın o andaki CA’ı, GCAA ve besi sonu ağırlığı dikkate alınır.

Bir hayvanın yem tüketim gücü, günlük olarak tüketebileceği kuru madde (KM) miktarı ile belirlenir. Beside hedeflenen GCAA’na ulaşılabilmesi için gerekli besin maddeleri, hayvanın günlük tüketebileceği kuru madde içerisinde verilmezse, hayvanlar verilen yemin tümünü tüketemezler ve istenilen canlı ağırlık artışını gösteremezler. Bu nedenle günlük olarak tüketilebilecek maksimum KM miktarı bilinmelidir.

Besi sığırlarında enerji ihtiyacı yaşa ve CA’a bağlıdır. Rasyon enerji düzeyine bağlı olarak CAA hızı değişir. Genç hayvanlarda vücutta su ve protein miktarının yüksek, buna karşılık yağ miktarının düşük olduğu görülür. Besi sonuna doğru ağırlık artışının önemli bir kısmı yağ birikimi şeklindedir. Bu dönemde protein ihtiyacı sabit kalır, enerji ihtiyacında ise artış görülür.

Su, üzerinde az durulan, ancak verimde çok önemli fonksiyonları olan bir gıdadır. Suyun temiz olması gereklidir. Besi sığırlarının günlük su tüketimi tüketilen yem kuru maddesi, canlı ağırlık, çevre sıcaklığı gibi etmenlere bağlı olarak değişir. Optimal su sıcaklığı +15 °C’dir.

Sığırların protein ihtiyacı yaş, GCAA ve proteinlerin emilme derecesine göre farklılık gösterir. Rasyon enerji yoğunluğu protein ihtiyacını büyük oranda etkiler. Gençlerde büyüme hızının ve ağırlık artışının yüksek olması nedeniyle protein ihtiyacı fazladır. Bu nedenle rasyon protein düzeyi yüksek olmalıdır.

Besi sığırlarında protein ihtiyacı sindirilebilir ham protein (SHP) ihtiyacı olarak ele alınır. Son yıllarda rumende parçalanabilir, rumende parçalanmayan (by–pass, korunmuş) protein birimleri de kullanım alanı bulmuştur. Ancak şu anda geniş olarak kullanımda olan SHP esasına göre ihtiyaçlar verilmektedir.

Besi sığırlarına selüloz bakımından fakir, enerjice zengin yemler verilir. Verilen konsantre yem miktarı kaba yemin kalite ve miktarına bağlıdır. Entansif beside rasyonda az miktarda kaba yem yer alır. Kaba yem düzeyi %10’lara kadar gerileyebilir. Ancak kural olarak günde yaklaşık 1 kg kaba yem kuru maddesi tüketmeleri gerekir. Besi sığırlarında rasyon kuru maddesinin %12–14’ü ham selülozdan oluşmalıdır.

Ruminantlar suda eriyen vitaminleri (B grubu ve C vitaminleri) ve yağda eriyen vitaminlerden K vitaminini rumenlerinde sentezlerler. A vitamini de karotenden sentezlenir ve ruminantlar yeterince yeşil yem tüketmedikleri taktirde ß–karotenin dışarıdan ilave edilmesi gereklidir. Hayvan başına yaşama payı ß–karoten ihtiyacı 100 mg’dır.

Yoğun konsantre yem (1–1.5 kg/100 kg CA) ile beslenen besi sığırlarının rasyonlarına vitamin katılır. A, D ve E vitamini rasyonlarla veya parenteral yolla sağlanır. Çayıra çıkışta da vitamin A, D ve E verilmelidir. Mısır silajı, şeker pancarı yaprağı silajı tüketimi halinde, bu silajlar fakir oldukları vitamin A ve D yönünden mutlaka desteklenmelidir.

Besi sığırlarının Ca, P, Mg ve tuz ihtiyacı önemlidir. CA ve GCAA yükseldikçe mineral madde ihtiyacı da artmaktadır. Rasyonda baklagil otları yer aldığında Ca ihtiyacının büyük bir kısmı karşılanır. Konsantre yeme dayalı entansif besilerde ise kireçtaşı (mermer tozu) gibi Ca kaynaklarının katılması gerekir.

Entansif besi rasyonları P bakımından zengin yem maddeleri içerdiğinden P noksanlığı genelde görülmez. Ancak P bakımından fakir topraklarda yetişen bitkileri tüketen sığırlarda P noksanlığı görülebilir. Bu durumlarda kemik unu, florsuz fosfat kayası veya DCP kullanılabilir.

YEMLEME DÜZENİ
Yemleme şekli, besi sığırlarının yetiştirme şekline ve rasyon tipine bağlı olup, yüksek bir KM tüketimi temel alınarak düzenlenir. Çayırda bulunan hayvanlara konsantre yem verilecekse her hayvan için ayrı bir yemleme alanı düşünülmelidir. Yemin zenginleştirilmesi, değerliliğinin artırılması karma rasyonlarla sağlanır.

Karma yemler günde en az 2 öğün de verilmelidir. Sık yemleme yem tüketimini uyarır, özellikle nemli kaba yemler pozitif etkilidir. Karma yemlerin sık aralıklarla tüketimi özellikle rumen fermantasyonu üzerine olumlu etki yapar.

Besinin başlaması için hayvanların satın alınıp işletmeye getirilmesinden esas yemlemeye kadar olan dönem alıştırma ve besi başlatma dönemi olup, normal beslemeye geçilip besi yemlerinin verildiği dönemde besi dönemini oluşturmaktadır.

Besi sığırları bir ahırdan diğer ahıra yoğun yemleme döneminde nakledildiği zaman verim düşmeleri beklenmelidir. Etçi ve sütçü melez erkek sığırlar yüksek canlı ağırlığa (>500 kg CA) kadar beslenecekse yaklaşık 350–400 kg CA’da bir ayırıma tabi tutulmalı ve besiye bundan sonra devam etmelidir. Seleksiyon (ayırım) kriterleri olarak CA, CAA rol oynayabilir. Besi melezleri gerek yüksek ve de gerekse düşük yemleme yoğunluğunda yüksek GCAA gösterebilirler ve süt inekleri melezlerine göre daha iyi karkas verirler. Bu nedenle son ağırlık 600 kg CA olana kadar beslenmelidirler.

Ani yem değişikliklerinin olumsuz etkileri vardır. Gözlenen verim düşmeleri, rumendeki mikrobiyel populasyonun adaptasyon güçlüğü ile ilişkilidir ve yem tüketiminin azalması ile sonuçlanır. Çeşitli yem maddelerinin ve katkılarının kombinasyonu ile normlara uygun ihtiyacı karşılayacak rasyonlar oluşturulur. Rasyon hesaplamalarında, her bir yem maddesinin özellikleri, içerdikleri spesifik maddeler veya zararlı maddeler ve bunların tüketilebilme özellikleri göz önüne alınmalıdır.
Yüksek bir KM tüketimine her şeyden önce çok yönlü bir rasyon ile ulaşılabilir. HS bakımından zengin rasyonlar şeker pancarı yan ürünleri ve NPN bileşikleri ile kombine edilebilir. Kuru kaba yemler kıyılmış meyvelerle birlikte verilerek KM alımı düzenlenebilir.